Çocuklarda Benlik Gelişimi

Benlik kavramı,bir bireyin ne olduğuna,ne kadar değerli olduğuna,kim olduğuna ve kimliğine ilişkin duygusudur.Benlik,çocuğun hayatındaki önemli insanların kendisine tutum davranışları sonucu şekil alır.Benlik oluşumu doğumdan itibaren başlar ve bebek neye benzediğine,ne olduğuna nasıl biri olduğuna dair ilk izlenimleri annesinin gözünden alır. Annenin bebeğe sevgi dolu bakışları, ona şefkatle sarılışı,onu öpmesi,bakımını yaparken yüzündeki sevgi dolu ifade bebeğin kendisinin değerli bir varlık olarak algılamasını sağlar.

Aile çevresi dışında,ilerleyen yıllarda çocuğun benlik tasarımı,onun sosyalleşmesinin bir ürünüdür.Sosyal deneyimleri bilinçli bir şekilde değerlendiren çocuk,kendisi hakkında daha gerçekçi bir benlik tasarımına sahip olur.Çocuğun arkadaşları ile olan ilişkileride,onun benlik tasarımının gelişimine ve belli biçimde şekillenmesine neden olabilir.

Benlik tasarımının belli bir şekil almasında,çocuğun çevresinde kendisi için model aldığı kişilerin etkiside büyüktür.Çocuğun yaşamında okul,aileden sonra gelen en etken çevredir.Bunun dışında,kişinin benlik imajı,yani (kendini nasıl gördüğü),ideal benliğine(nasıl olmak istediği) yaklaştıkça benlik saygısı gelişir.Benlik saygısı ise bireyin ne olduğu ile ne olmak istediği arasındaki farkla ilgili duygularını gösterir.İnsanların bir birey olarak,değerleri konusunda ulaştıkları kanıdır yani kendi benlik tasarımını beğenmesi, onaylaması ve kendinden hoşnut olmasıdır.

Genellikle bir çocuk,kendisini başarılı hissetmesini sağlayacak,başarılı olmadığı zamanlarda kendiyle ilgili olumlu düşünmesini sürdürmeye yarayacak etkinlikler ve etkileşimler arar.Yüksek benlik saygısına sahip bir çocuk kendisini gerçekçi hedefler koyabilen ve bunları gerçekleştirebilen bir birey olarak algılayacaktır.Düşük benlik saygısına sahip bir çocuk ise okulda ve okul dışında kapasitesinin altında başarılar hedefleme eğiliminde olacaktır.

Anne ve Babalara Öneriler

Sağlıklı benlik gelişimi için,çocuklar aşağıdaki özellikleri geliştirmeye ihtiyaç duyarlar:

•Emniyet duygusu: Çocuğunuz kendisini güvende hissetmelidir.

• Ait olma duygusu: Çocuklar ailesi,arkadaşları,akrabaları veya diğer insan grupları tarafından kapsanacak biçimde başkaları tarafından kabul görmeye ve sevilmeye ihtiyaç duyar.
• Hedef duygusu:Çocuğunuzun kendisine amaç ve yön veren;enerjisini ulaşılabilir başarıya yönelten amaçları olmalıdır.
• Kişisel yeterlilik ve kendiyle gurur duyma:Çocuğunuz hayatında karşılaştığı zorluklarla başa çıkma yetisine güvenmelidir.Bu kişisel gücün gelişmesi,karşılaştığı problemleri çözmede,yaşama dair yaratıcı olmasına ve girişimlerinin başarı ile sonuçlanmasına bağlıdır. Çocuğumuzun hedeflerini belirlerken yaşına ve kapasitesine uygun beklentiler belirlemek, yeterliliğin ve güvenin geliştirilmesi açısından önemlidir.
• Güven duygusu:Çocuğunuzun size ve kendisine güvenmeye ayrıca sizin ona güvenmenize ihtiyacı vardır.Unutmamak gerekir ki özgüvenin ilk tohumları anne babanın ona güvendiklerini çocuklarına hissettirmeleri ile atılır.Bu nedenle verdiğiniz sözleri tutmalı, destekleyici olmalı ve çocuğunuza sözüne güvenilir olması için imkânlar vermelisiniz.
• Sorumluluk duygusu: Çocuğunuza yaşına uygun sorumluluklar vererek neler yapabildiğini görmesini sağlayın. Sürekli olarak kendi inisiyatifinde olan görevler almasına ve tek başına karar vermesine izin verin.
• Katılımcılık duygusu:İstediği bir etkinliğe katılmasına ve yardımda bulunmasına izin verin.
• Cesaretlendirme,destekleme ve takdir duygusu:Çocuğunuz sadece başarmaya değil, olumlu geri bildirime ve onaylanmaya da ihtiyaç duyar.Sadece amacı başardığı için değil, çabaları ve ufak çaplı ilerlemeleri içinde ona övgüde bulunun.
• Hataları ve başarısızlıkları kabullenme duygusu:Çocuğunuz hata yaptığında ya da başarısız olduğunda,kendisini yenilgiye uğramamış hissetmeye ihtiyaç duyar.Bu nedenle onu motive edecek destekleyici,yapıcı geri bildirimde bulunmanız ve çabalarını görmeniz güdülenmesini arttıracak,başarısızlık ve suçluluk duygularının üstesinden gelmesini sağlayacaktır.
• Aileye mensup olmanın getirdiği benlik değeri:Çocuğunuzun benlik imajı ilk olarak aile içinde gelişir.Bu nedenle ailenin kendisine ait duyguları ve algılamalarından büyük ölçüde etkilenir.Benlik saygısı yüksek çocukların anne babaları;çocuklarını kabul eden,çevreyi çocuğa göre düzenlemekle birlikte uymak zorunda oldukları kesin ve belli kurallar koyan, çocukların beklentilerine uygun başarılar ortaya koyacağına inanan anne babalar olduğu gözlemlenmiştir.Fakat benlik saygısı düşük çocukların anne babalarının;çocuklarını reddeden,onlara soğuk davranan,çocuklarını beklenti ve kural belirsizliği içinde yetiştiren, belirsiz bir ödül-ceza sistemi kullanan,çocuklarının başarısızlıklarını ilgisiz bir ifadeyle kabul eden anne babalar olduğu saptanmıştır.Çocukluk dönemi boyunca,çocuğunuzun kendisiyle ilgili düşüncesinin sizin beklenti ve tepkilerinizle şekilleneceğini unutmayın.

Kaynakça: 1.Prof. Dr.Haluk Yavuzer,(1996),Çocuk Psikolojisi.

 2.Doç.Dr.Ali D.Arseven(1979),Benlik Tasarımı Gelişimi ve Okul Başarısıyla İlişkisi.